به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا،در سال‌های اخیر، پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز به عنوان یکی از راه‌های موثر درمان بیماری‌های خونی، از جمله انواع سرطان‌های خون، کم‌خونی‌ها و تالاسمی، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. یکی از مهم‌ترین منابع سلول‌های بنیادی خون‌ساز، خون بندناف است که به دلیل دارا بودن سلول‌های بنیادی جوان و باکیفیت، در درمان بیماران به ویژه کودکان کاربرد زیادی دارد. با این حال، همچنان منابع دیگری همچون مغز استخوان و خون محیطی موبیلیزه نیز برای پیوند سلول‌های بنیادی استفاده می‌شوند. این منابع هرکدام ویژگی‌ها و محدودیت‌های خاص خود را دارند و انتخاب آن‌ها بستگی به شرایط بیمار و نظر پزشکان دارد.
دکتر نسیم عزتی، رئیس گروه بانک خون بندناف و سلول‌های بنیادی سازمان انتقال خون، در گفت‌وگویی با ایسنا به تشریح منابع مختلف سلول‌های بنیادی خون‌ساز پرداخت و توضیح داد که این منابع به سه دسته تقسیم می‌شوند: مغز استخوان، خون بندناف و خون محیطی موبیلیزه. هر یک از این منابع مزایا و معایب خاص خود را دارند و پزشکان بسته به نیاز بیمار یکی از آن‌ها را انتخاب می‌کنند.
-
مغز استخوان:
در گذشته، پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز به نام «پیوند مغز استخوان» شناخته می‌شد. این فرآیند شامل استخراج سلول‌های بنیادی از مغز استخوان فرد اهداکننده است که به دلیل ماهیت تهاجمی و دردناک بودن، معمولا برای بیماران بزرگسال در نظر گرفته می‌شود. این روش نیاز به عمل جراحی دارد و میزان سلول‌های بنیادی استخراج‌شده نیز محدود است. -
خون بندناف:
خون بندناف، که پس از تولد نوزاد از بندناف و جفت استخراج می‌شود، یک منبع غنی از سلول‌های بنیادی است که برای درمان بسیاری از بیماری‌های خونی استفاده می‌شود. این منبع به دلیل داشتن سلول‌های بنیادی باکیفیت بالا، به ویژه برای نوزادان و کودکان مفید است. اگرچه حجم سلول‌های بنیادی در خون بندناف محدود است و عمدتا برای درمان اطفال کاربرد دارد، اما در صورت نیاز، می‌تواند برای بزرگسالان نیز به کار رود. -
خون محیطی موبیلیزه:
این نوع سلول‌های بنیادی از خون محیطی بالغین استخراج می‌شود. برای انجام این کار، فرد اهداکننده ابتدا یک دارو دریافت می‌کند که باعث می‌شود سلول‌های بنیادی از مغز استخوان به خون محیطی منتقل شوند. این منابع به دلیل حجم بالاتر سلول‌های بنیادی و در دسترس بودن راحت‌تر، به عنوان اولویت پزشکان برای پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز در نظر گرفته می‌شوند.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد سازمان انتقال خون ایران، بانک خون بندناف عمومی است که در آن خون بندناف اهداکنندگان ذخیره‌سازی می‌شود. این بانک از سال ۱۳۸۹ به طور رسمی شروع به فعالیت کرده و اکنون به عنوان یک پروژه ملی در خدمت سلامت جامعه است. دکتر عزتی در این باره توضیح داد: "خون بندناف از مادران باردار با رضایت آگاهانه جمع‌آوری می‌شود. پس از جمع‌آوری، این خون باید در مدت زمان ۴۸ ساعت فرآوری شده و در دمای بسیار پایین (منفی ۱۹۰ درجه سانتی‌گراد) نگهداری شود."
این خون‌های بندناف جمع‌آوری شده پس از انجام آزمایش‌های مختلف برای ارزیابی سلامت و شناسایی ویژگی‌های ژنتیکی، در سامانه‌های ملی ثبت می‌شوند. در صورت تطابق ژنتیکی با بیمار نیازمند، خون بندناف برای پیوند ارسال می‌شود.
دکتر عزتی همچنین به چالش‌های اقتصادی و علمی بانک‌های خون بندناف اشاره کرد و گفت: "در بسیاری از کشورها، بانک‌های خصوصی خون بندناف به دلیل هزینه‌های بالای فرآوری و نگهداری، تعطیل شده‌اند. در ایران نیز بانک‌های خصوصی خون بندناف با مشکلات اقتصادی مواجه هستند. به همین دلیل، بانک‌های عمومی خون بندناف که به صورت رایگان برای همگان در دسترس هستند، اولویت دارند."
بانک‌های عمومی خون بندناف، برخلاف بانک‌های خصوصی، برای استفاده عمومی ایجاد شده‌اند و هیچ هزینه‌ای از اهداکنندگان یا بیماران دریافت نمی‌کنند. این امر باعث شده است که به بانک‌های عمومی خون بندناف در سراسر جهان توجه بیشتری شود.
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که دکتر عزتی بر آن تاکید داشت، ضرورت ترویج فرهنگ اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز است. او گفت: "اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز نه تنها برای اهداکننده هیچ خطری ندارد، بلکه می‌تواند جان بیماران بسیاری را نجات دهد. ما باید فرهنگ‌سازی کنیم تا مردم اهمیت این مسئله را درک کنند، همانطور که در مورد اهدای خون موفق بوده‌ایم."
سازمان انتقال خون ایران علاوه بر بانک خون بندناف، مرکز «سپاس» را برای پذیرش داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز راه‌اندازی کرده است. افراد در سنین ۱۸ تا ۵۰ سال می‌توانند با ثبت‌نام در این مرکز و انجام یک آزمایش خون ساده، به اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز بپردازند. این اطلاعات پس از ثبت، در سامانه مرکز مدیریت پیوند وزارت بهداشت ذخیره می‌شود تا در صورت نیاز، به بیمارانی که ژنتیک مشابه دارند پیوند داده شود.
در حال حاضر، بیش از ۳۶ هزار نمونه خون بندناف در بانک سازمان انتقال خون ذخیره شده است و ۴ هزار و ۳۰۰ نمونه از این‌ها به شرایط استاندارد فریز شده‌اند. از این میان، ۶۰ بیمار موفق به یافتن نمونه ژنتیکی مشابه خود شده‌اند که ۲۹ نفر از آن‌ها کودکان بوده‌اند و پیوند موفقی انجام شده است.
در نهایت، پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز یکی از حیاتی‌ترین و موثرترین روش‌های درمان بیماری‌های خونی است که می‌تواند جان بسیاری از بیماران را نجات دهد. با ذخیره‌سازی خون بندناف و اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز، نه تنها امید به درمان این بیماری‌ها افزایش می‌یابد، بلکه فرهنگ اهدای این منابع ارزشمند نیز باید به صورت گسترده‌تری در جامعه ترویج یابد. به این ترتیب، می‌توان به کمک این منابع طلایی، جان بسیاری از بیماران را نجات داد و قدمی بزرگ در مسیر ارتقای سلامت عمومی برداشت.
نظر شما